|
      
| |
|
KEMALİYE'DE YEREL AĞIZ ÖZELLİKLERİ |
 |
|
 |
| |
Kemaliye'de yerel ağız özellikleri hemen kendini belli eder. A sesi
bazan "E" ve I sesine dönüşmektedir. (Çağır-çığır, kolay-goley gibi).
Yine "I" sesi de kapalı "e" sesine dönebilir. (İhsan-Ehsan, ikiz-ekiz,
viran-veran gibi). "U" ve "ü" sesinin bazen "o" ve "ö" sesine dönüştüğü
görülür. (Hükümet-hökümet, üvey-öğey). Bazen de "o" sesi "u" sesine
dönüşür. (Boynuz-buyu-nuz, yoğur-yuğur).
Kemaliye ağzının en belirgin özelliklerinden biri de ses eklemleridir.
Özellikle "r" ve "ı" sesi ile başlayan sözcüklerin başına i-u-ü gibi
seslerin eklenmesidir. Örneğin limon yerine ilimon, Rus yerine Urus, Rum
yerine Urum, rüya yerine ürüya, Ramazan yerine İramazan
denilebilmektedir.
Ünsüz değişmesinde rastlanan bazı sözcükler ise şöyle:
c-ç:.............acuh-açız, cıngırik-çıngırak, dilençi-dilenci.
d-t:.............tiken-diken, tut-dut.
f-v:.............övele-öfele.
k-h:............ahşam-akşam, çıh-çık, ahbaba-akbaba.
k-g:............gadı-kadı, gız-kız.
k-t:.............ayıtla-ayıkla.
n-ğ: ...........öğünde-önünde.
n-1: ...........löbet-nöbet.
s-z:.............zopa-sopa, zoba-soba, sekzen-seksen.
v-f:.............fişne-vişne, gayfe-kahve.
v-ğ:............öğey-övey, öğün-övün, gibi.
Kemaliye yerel ağzında, aynı sözcük içindeki ünsüzlerin yer değiştirmesi
sıkça görülür. Örneğin, ırbıh-ibrik, surfa-sofra, tehne-tenha, körpü-köprü
gibi. Bunun yanında, ünsüz kısaltmalar da vardır. Mazez-Muazzez, tükan-dükkan
gibi. Ünsüz düşmeleri de sık görülür. Yuha-yufka, çüt-çift, nalbat-nalbant,
direm-dirhem gibi. Ünsüz eklemeleri de çok sık görülmektedir. Helbet-elbet,
hayva-ayva, havlu-avlu, yadat-aldat, yesir-esir gibi.
|
Kemaliye Yöresinde, Yöreye Has Olarak
Dilde Kullanılan Sözcükler
A
Aba.................: Ana, anne
Ahbin...............: Hayvan gübresi
Adak ..............: Ayak (çocuklar için söylenir)
Ağasi...............: Dostum
Ağmak.............: Dengesinden ağır
Ağrik...............: Altıpara köylerinden biri
Ağşak..............: iğin başındaki makara
Anenge............: Benzeri, tıpkısı
Annaç .............: Tam karşısı
Arnet...............: Sincap
Arustak............: Tavan arası
Ayakçak...........: Basamak
Anikko..............: Anne
Alaf..................: Hayvan yemi
Avara ..............: Boş, avare.
B
Balik...............: Sevgi özü
Baroş..............: Bakraç=Baruş (Büyük veya, küçük bakır kova): Bakraç
(*)
Becit...............: Acele
Belbağı............: Yumuşak ince kuşak
Bıbılik..............: Gülün goncesi
Bıbızik.............: Sivri
Bıcik................: Çörek
Bıcırik..............: Tezcanlı
Bızik ...............: Küçük abdest
Bibi ................: Babanın kız kardeşi, hala
Bocik .............: Böcek, haşarat
Boçik .............: Kuyruk sokumu: Boççik (x)
Bozik .............: Yabani armut, ahlat
Bön................: Aptalımsı
Bukağı ...........: Kelepçe
Bük................: Viraj
Baruş .............: Küçük kazan: Büyük veya küçük bakır kova (*)
Buymak ..........: Üşümek
C-Ç
Cağ................: Parmaklık: Cağ Cağik: Parmaklık *)
Canik..............: Sevgi sözü
Cıllık . ............: Harap
Cıkkırik............: Kapı mandalı
Cikmik.............: Tekme
Cırtik..............: Birazıcık Cırdig: Küçük salkım
Cindik.............: Önemsiz, yetersiz
Cıbıl................: Çıplak, fakir
Çığız ..............: Geçimsiz
Cısik................: Yakıcı ateş
Çello ...............: Kaba
Cıngirik ............: Küçük çıngırak: Cıngırduk: Cmgırig: Küçük
çıngırak
Çittik...............: Zayıf
Cottik .............: Kuyruk: Got: Kuyruk (*)
Cızu ................: Uzun kuyruklu kanatlı böcek
Cücük .............: Civciv: Cucug: Tavuk (Çocukça kullanılan bir terim)
(*)
Canik ..............: Küçük çanak: Canig: Toprak kap: Çorak (*)
Çaşır ..............: Bir nevi hayvan yemi
Çaput..............: Paçavra
Çedik...............: Çocuk ayakkabısı
Çermik..............: Ilıca, kaplıca: Çermug (*)
Cemkürmek.......: Gereksiz cevap Çevlik ............: Suyun dönemeç yeri
Çoçik ..............: Binilecek hayvan, eşek
Çırban..............: Su yollan bakıcısı, gerektiği zaman su vermekle
görevli(*)
Çeper...............: Bahçe etrafına konan çalı çırpı
Çiğit.................: Çekirdek
Çırmak..............: İnce su arkı
Çırtma .............: Sebzeleri incecik doğramak
Çıtırik ..............: Gevrek
Cücük .............: Meyvenin yenmeyen kısmı
Çuşik ..............: Eşek
D
Dağdan inme ..: Iz'ansız
Danik.............: Küçük dana
Densiz............: Sulu şımarık
Dindik.............: Kuvvetsiz
Dıngirik...........: Gergin
Dodik.............: Ayak uçlan: Dodik: Koyun ayağı (*)
Diyar..............: Yüz, çehre
Deyin.............: Sincap
E
Eğin ...............: Sırt, su kabı
Eğinik..............: Eğin'in bir köyü
Eğiş................: Ateş çekmeye yarayan araç
Emegeçmek......: Yararlı olmak
F
Farime............: Vazgeçme
Fatik..............: Küçük Fadime
Fıldırik............: Dönen, döndürücü
Fıttırmak.........: Keyifli keyifli sıçramak
G
Gedik.............: Zirvelerin geçit yeri
Gıgirik ...........: Toplu, çömelmeden oturam
Gidik..............: Keçi yavrusu
Godik.............: Ölbeden küçük tahıl ölçüsü: Godik: Kısa boylu (*)
Gövnemek ......: Fazlaca kızarmış olan hali
Güman...........: Umut, umutla bekleyiş
Götürge..........: Değirmen taşını kaldıran manila
Gıldırik............: Yuvarlak
H
Hab ..............: Süt imecesi, komşular arasında süt dağıtımı
Hahut............: Güvensiz, eski ve çürük
Hamma..........: Yenge
Hedik.............: Pişirilmiş diş buğdayı
Henek............: Şaka, yarenlik
Hezan............: Kalas, yontulmamış
Hizan.............: Nekes
Hibılik.............: Kâbus
Hırik...............: İşe yaramaz
Hıntsan...........: Hınzan: Bağevi: Bağlarda bahçıvanın ikameti için
yapılan kulübe.
Hıdik..............: Şüphe, zan
Hindik............: Sümük: Khıllig (*
Hışırik............: Kuru şeyler
Horata...........: Khoraka: Söz, laf (*)
Hırankeşan......: Kavga gürültü
İ-I
İbik ................: İbrahim'in kısa adı
İsek................: Sidik
İssot...............: Biber
Irgalamak ........: Sallamak, kıpırdatmak
K
Kaban ...........: Taş aralarına yapılan basamaklı yol: Gaban (*)
Kabun............: Su yolu
Kadamak .......: İliştirmek
Kah ..............: Elma, armut kurusu
Karpın............: Bir cins toprak
Kavara...........: Yellenme
Kalik..............: Çocuk ayakkabısı, patik
Kıdiş..............: Arkadaş, dost
Kırçik.............: Eski, püskü
Kırzı...............: Yemeği yapılan bir nevi ot
Kısnik.............: Yanık tatlı
Kakkaroz.........: Mısır
Kellek ............: Şişirilmiş tulum salı
Kesmük ..........: Elenmiş iri saman
Kova getirmek. : Teşvik etmek
Kolik...............: Boynuzsuz
Kotoş.............: Şişko sevimli
Kozik..............: Kanbur
Kurik .............: At, eşek yavrusu
Külbe .............: Küçük kazma
L
Lağlanmak.....: Alay etmek
Lallik .............: Yayvan, düzce
Latik..............: Pestilin kalıncası
Leçek.............: Beyaz tülbent: laçag (*)
Lertik.............: Ezik
Leyvaz ...........: Fasulye: Lovias: Fasulye (*)
Lopbik............: Şişko
M
Mağ...............: Bölüm, oda.
Mağ...............: Bir evin veya binanın büyüklük ölçüsü (*)
Magma...........: Ateş, köz.
Mağmağ.........: Küle gömülmüş ateş parçalan (*)
Masurik..........: Yabani gülün tohum yuvası.
Masur.............: Yabangül meyvası (*)
Memik............: Küçük Mehmet
Mendek..........: Sicim, ilmeği
Mertek...........: Damlara dizilen ağaçlar
Mormorik.........: Böğürtlen kuş üzümü
Mırmirik...........: Faal, becerikli
Mindik............: Ufak
Mitil...............: Çarşaf kaplanmamış yorgan. Mitil: Aynı anlamda (*)
Mol................: Ağacın ilk filizi (sürgü) (*)
N
Narik..............: Testereli bağ çakısı
Nekes.............: Hasis
O
Oğunmak.........: Bunalarak ağlamak
Orcik..............: Cevizli sucuk
Oşik ...............: Köpek, köpek yavrusu
Ö
Öğünmek.........: Övünmek
Ölbe ..............: Buğday ölçüsü (20 Kg.)
Örek...............: Beşik veya salıncağın üstüne bağ
Önüne............: Beyhude, sözde kalan
P
Paçuk.............: Çörek
Pağaç ............: Mayasız ekmek. Pağarç (*)
Pardik............: Fınn temizleme bezi
Pcg.................: Arsa
Porik..............: Kakül, perçem
Pıhırik............: Baca, bacanın ucu. Pukhurik (*}
Pırtik .............: Ufak parça
Pistik.............: Çürük
Pitot..............: Buruk
Pilit................: Kalın pestil
Pıtpıt.............: Aşure ununa konulan
S
Sakar .............: Eli ters, meymenetsiz
Sallik .............: Yassı
Serpine ..........: Sebze desteği: Sarpina (*)
Sırmik.............: Ufak bulgur: Sırmug: Aynı anlamda (*)
Soyha.............: Adı akla gelmeyen her şey
Sümsük...........: Pisboğaz, her şeye imrenen
Süzek.............: Süzgeç
Suyuk ............: Damların kenar bölümü
Ş
Şappik............: Şamar
Şaştik ............: Şaşı
Şıkkırik............: Kapı arkası mandalı
Şıpır...............: Acele
Şırik...............: Gözyaşı
Şorik .............: Salya: Şogik: Salya (*)
Şiv.................: Şıradan artan posa
Şıvan..............: Yas, ağıt: Şivan: aynı anlamda (*)
T
Tahik.............: Takke
Tahdik ...........: Peyke, raf: dakhdik: tahta (*)
Talan..............: Yağma
Tasik..............: Küçük tas: Tasig: aynı anlamda (*)
Tay................: At yavrusu
Telek..............: Ot demeti
Telesmek.........: Bunalmak
Tantik.............: Etin ağırlaşması
Toraman .........: Gelişken
Tol.................: Gevşek: Tul: Sırsaklamaz, boşboğaz (*)
Tolik ..............: Sukabağı (saplı tas yerine kullanılır)
Totaba............: Hantal, zarif olmayan
Tunp ..............: Tepe, tümsek. Tump: Set anlamında (*)
Tucik .............: Siğil
Tıncik..............: Dağınık saç: Tıncug (*)
Toy................: Acemi, tecrübesiz
Ü-V-Y-Z
Ürgülenme........: Pervasızlık
Vala................: Dut altına serilen çarşaf
Vaşağa............: Biçare
Yığılik..............: Hafif
Yıkışmak .........: Güreş tutmak
Zırdik..............: Kümes hayvanı pisliği
Zınik ..............: Hıyar, salatalığın ufağı
Zırza ..............: Kapı arkası zinciri
(*) işaretli sözcüklerin Ermeni kökenli olduğu
iddia edilmektedir.
|
|
|
 |
 |
Bu sayfadaki bilgiler Ali
Yalçın'dan alınmıştır...
|
KEMALİYE YÖRE AĞZI
