Eğin'de 17. yüzyıla, kadar ekonomik yaşam hakkında
bilgi veren kaynaklara pek rastlanamaz. Halkın göçebe unsurları daha çok
hayvancılıkla uğraşmışlar, yerleşik kesim ise elsanatlanna ve ticarete
yönelmişlerdir.
18 ve 19. yy.lar ise, Eğin tam anlamıyla bir kent görüntüsüne dönüşmüş
ve ekonomik merkez niteliğini kazanmıştır. Asya, Afrika ve Akdeniz
kıyılan için önemli bir statüsüyle ilgi çekmiş, adını dönemin ticaret
merkezlerinde duyurmuştu. O dönemlerde özellikle kurudut, ipek ve halı
başlıca ihraç ürünleri arasında sayılıyordu. Kent merkezinde yaşam
standardı oldukça yüksekti. Büyük ve konforlu evlerin yapıldığı bu
yıllara rastlar. Bu yaşam biçimi I. Dünya Savaşı sonlanna kadar sürdü.
Aşağıda detaylı olarak verilen Eğin Şer'iye Sicilleri, kentin o
tarihlerde parlak bir ticarî faaliyet içinde olduğunu açıkça
göstermektedir. İşkollan ve esnaf sayılan oldukça yüksek olan 19.
yüzyıl, Eğin'in ekonomik yaşamdaki altın yılları sayılır. Kasabadan
hayvanlara yüklenen sarı sahtiyan, ipek manussa, hah, boya, deri dış
pazarlara götürülür, dışardan da altın ve gümüş gelirdi. Sanat ve
ticaret genellikle Ermeniler'in elindeydi. Halep kenti de bu alışverişin
hem alıcısı, hem de satıcısı merkezini yapıyordu.
Üretim ve ticaretin, Eğinlilerin geçimini sağlamayışı nedeniyle, göç
olgusu başladı. Moltke'nin verdiği bilgilere göre, 19. yy.m ilk yansında
İstanbul'da kasaplık, hamallık, bakkallık, kömürcülük Eğinlilerin geçim
kaynağı olurken, Ermeniler sarraflık ve ticarî işlerde ilçenin sosyal ve
ekonomik yaşamını yönlendirmişlerdir.
Ankara, Etnografya Müzesi Kitaplığı'nda saklı Eğin Şer'iye Mahkemesi
1256 (1840) tarih ve defter 6-7'de görülen kayıtlara göre, Eğin'de
işkollarım ve bu işkollarına sahip Müslüman ve Hıristiyan iş
sahiplerinin adedini gösterir çizelgeye bir göz atalım:
|
İŞ KOLLARI ADI
|
MÜSLÜMAN ADET
|
HIRİSTİYAN ADET
|
TOPLAM ADET
|
| Debbağan (Deri sepicileri) |
038 |
032 |
070 |
| Kefeşgiran (Ayakkabıcılar) |
035 |
148 |
183 |
| Sarraçyan (Saraçla) |
001 |
004 |
005 |
| Mutaiyan (Keçi kılından torba yapan
esnaf) |
003 |
002 |
005 |
| Semerciyan (Semerciler |
- |
004 |
004 |
| Terziyan |
001 |
051 |
052 |
| Kürkçüyan (Kürkçüler) |
- |
032 |
032 |
| Çulhacıyan (El tezgahında
dokuyucular) |
001 |
104 |
105 |
| Hallaçyan (Pamuk atıcısı) |
- |
007 |
007 |
| Boyacıyan |
- |
014 |
014 |
| Tüccaran |
078 |
056 |
134 |
| Dellâlan (Çığırtkanlar) |
004 |
- |
004 |
| Attaran (Kokulu maddeler satanlar) |
008 |
002 |
010 |
| Hekiman (Doktor) |
- |
004 |
004 |
| Duhanciyan (Tütüncüler) |
028 |
006 |
034 |
| Bakkalan (Bakkallar) |
083 |
002 |
085 |
| Poliçesi ve Sarraf |
- |
042 |
042 |
| Berberan (Berberler) |
015 |
020 |
035 |
| Ahengiran (Demirciler) |
004 |
027 |
031 |
| Nalbandan (.Nalbantlar) |
015 |
004 |
019 |
| Çilingiran (Çilingir esnafı) |
- |
014 |
014 |
| Tüfekciyan (Tüfek yapan esnaf) |
- |
007 |
007 |
| Saatciyan (Saatçılar esnafı) |
002 |
003 |
005 |
| Kuyumcular |
- |
021 |
021 |
| Kalaycı |
- |
025 |
025 |
| Hanciyan (Han işletenler) |
012 |
- |
012 |
| Tenekeci |
- |
009 |
009 |
| Kahveciler |
010 |
- |
010 |
| Ekmekçiler |
025 |
018 |
043 |
| Kebabçılar |
004 |
003 |
007 |
| Değirmenci (köyler dahil) |
028 |
009 |
037 |
| Çömlekçiler |
005 |
004 |
009 |
| Hızarcılar |
026 |
005 |
031 |
| Dülgerler |
029 |
021 |
050 |
| Duvarcılar |
017 |
005 |
022 |
| Hamalan (Hamallar) |
012 |
003 |
015 |
| Kelekçiler (Su üzerinde taşım aracı) |
020 |
002 |
022 |
| Katırcılar |
080 |
- |
080 |
| Bangiran (Beygirciler) |
028 |
002 |
030 |
| TOPLAM |
612 |
712 |
1324 |
Yukarıda çizelgede görüleceği üzere,
Eğin'de ekonomik ortam 19. yy.da en parlak dönemini yaşamıştır. En kârlı
ve vücudu fazla yıpratmayan işkolları da gayrimüslimlerin (Ermenilerin)
elinde bulunmaktadır.
Bakkallık, inşaat işleri, katırcılık gibi insanı tez zamanda yıpratan ve
az kazanç sağlayan işkollannda ise, daha çok Müslümanların çalıştığı
görülmektedir.
1872 TARİHLÎ SALNAME'YE GÖRE EĞİN'DE
YAPILARIN SAYISAL DAĞILIMI
Eğin kazası merkezinde bina sayımlan da
yapılmış ve sonuçlan belgelerle saptanmıştır. Başvekalet Arşiv Dairesi,
Diyarbakır Salnamesi 1288 (1872) tarihli 99-101 defter kayıtlarına göre
yapılan sayım sonuçlannı aşağıya alıyoruz:
|
Sayıma Konu Olan Birimler
|
Adet |
Sayıma Konu Olan Birimler
|
Adet |
| Hane |
2.087 |
Mektebi Rüştiye |
1 |
| Dükkan |
481 |
Mektebi Müslim |
13 |
| Han |
12 |
Medrese |
7 |
| Hamam |
2 |
Ahır |
178 |
| Değirmen |
19 |
Samanlık |
116 |
| Fınn |
14 |
Çeşme |
111 |
| Kahvehane |
12 |
Şadırvan |
1 |
| Mağaza |
99 |
Ermeni Mektebi |
1 |
| Boyahane |
2 |
Kilise |
2 |
| Dabağhane |
6 |
İskele |
9 |
| Dink |
2 |
Köprü |
2 |
| Puruthane |
2 |
Arsa |
28 |
| Tandırdamı |
95 |
Müslüman Mezarlığı |
7 |
| Camii |
6 |
Ermeni Mezarlığı |
3 |
| Mescid |
14 |
Müslüman nüfusu |
15.922 |
| Bahçe |
2.000 |
Hıristiyan nüfusu |
6.480 |
TARİH BOYU
EĞİN (KEMALİYE) NÜFUS VERİLERİ
Eğin'in saptanabilen ilk nüfus
verileri 1518 tarihli Tahrir defterinde yer alır. O tarihli Müslüman
nüfus 14 hane, gayrimüslim nüfus 119 hane olarak belirtilir. Hane sayısı
ortalama 5 kişi alınırsa, Eğin'in o tarihlerde, 16. yüzyıl başındaki
nüfusunun 1200 kişiye yaklaştığı söylenebilir.
19. yy. ile, düzenli ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılı arasında
bununla ilgili sayısal bilgiler, bölgede inceleme yapan gezginlerin
notlanndan ve Vilayet Salnamelerinden öğrenilebilir.
Buna göre:
1835 yılında, J.Brant şehirde mevcut 2700 evde, 2000'nin Türklerin,
700'ünde ise Ermenilerin oturduğunu söyler.C.Rittr ve C.Texler, bu
sayılan aynen kabul eder.
Şemsettin Sami, 1888 yılıda tüm nüfusun 10.000 kişi dolayında olduğunu
kaydeder. Y.Cuinet, 1890 yılında 19.000 olan nüfusun 11439'unu Müslüman,
7561'ini de Gregoryan Ermeni olarak gösterir. W.Yorke, 1890'daki 15000
olduğunu, bunu yan yarıya İslâm ve Ermenilerden oluştuğunu belirtir.
Diyarbekir Vilayeti Salnamelerinde Eğin Nüfusu Kayıtları;
| YILLAR |
KÖY VE MAHALLE TOPLAMI
|
MÜSLÜMAN NÜFUS
|
GAYRİMÜSLİM NÜFUS
|
TOPLAM NÜFUS
|
| 1288 (1871) |
57
|
2288
|
2978
|
5262
|
| 1291 (1874) |
56
|
2326
|
2712
|
5038
|
| 1292 (1875) |
56
|
2426
|
2712
|
5138
|
Mamuret
ül-Aziz Vilayeti Salnamelerinde Eğin Nüfus Kayıtlan
|
YILLAR
|
KÖY VE MAHALLE TOPLAMI
|
MÜSLÜMAN NÜFUS
|
GAYRİMÜSLİM NÜFUS
|
TOPLAM NÜFUS
|
| 1298 (1881) |
54
|
3.143
|
2.636
|
4.779
|
| 1301 (1884) |
?
|
12.700
|
5.507
|
18.207
|
| 1305 (1888) |
?
|
13.720
|
5.507
|
19.207
|
|
1325 (1907)
|
62 |
30.408
|
9.513
|
40.424
|
Tüm bu veriler değerlendirildiğinde, Eğin
(Kemaliye) nüfusunun 16. yüzyıldan itibaren arttığı, 19. yy.da
durakladığı ve 20. yy.da ise giderek düştüğü dikkati çekmektedir.
|
